Klasztor Św. Katarzyny

Fragmenty

Kilka akapitów z Wolfa, pierwszego tomu powieści Łzy Boga.

— Uważam, że Pierścień, który pani pokazałem, należał do Katarzyny Aleksandryjskiej i ma związek z klasztorem Świętej Katarzyny. Nie chodzi mi o sam klasztor, ale o jego bogatą bibliotekę. — Przerwał na chwilę i kontynuował. — Gdyby tylko była możliwość, żebym mógł ją odwiedzić, podczas moich praktyk w Egipcie. Pomyślałem, że Pani ma takie rozległe kontakty.

Berta spojrzała na Wolfa i uśmiechnęła się.

— Wiesz chyba więcej, niż mi się wydaje. Nie dalej, jak w kwietniu był u nas zakonnik, który zarządza tamtejszą biblioteką. Nazywał się bodajże Leon, tak brat Leon. Pytał o wszelki druki, dotyczące Synaju. Wydaje mi się, że ktoś z waszego wydziału nawiązał z nim stały kontakt, wydaje mi się, że to był Miller.

— Manfred Miller? — zapytał Wolf.

— Sprawdź u siebie w dziekanacie, a teraz poczekaj tu na mnie. Sprawdzę, dlaczego nie wykonali mojego polecenia i nie wydali ci Menardiego.

Od autora

Klasztor

Klasztor położony jest na półwyspie Synaj w Egipcie, u podnóża najwyższej góry na całym półwyspie – górze św. Katarzyny liczącej 2629 metrów n.p.m. Klasztor jest siedzibą Autonomicznej Cerkwi Prawosławnej Góry Synaj, której przełożonym jest biskup Damian pełniący tę funkcję nieprzerwanie od 1973 roku. Od lat na górę Synaj i do samego klasztoru przybywa coraz więcej pielgrzymów i turystów pragnących poczuć niepowtarzalny klimat miejsca, gdzie rozegrała się jedna z najważniejszych historii biblijnych.

Klasztor św. Katarzyny położony jest w miejscu świętym dla trzech głównych religii monoteistycznych: chrześcijaństwa, judaizmu i islamu. To tutaj dokonały się kluczowe dla historii zbawienia wydarzenia. W tym miejscu Mojżesz usłyszał wydobywający się z krzewu gorejącego głos Boga oznajmiający mu swoje imię: Jahwe („Jestem, Który Jestem”). To w tych okolicach rozgrywały się sceny przedstawione w Księdze Wyjścia, takie jak otrzymanie Dekalogu, odstępstwo od wiary i sporządzenie złotego cielca, ucieczka Izraelitów przed Egipcjanami. Również w kolejnych księgach Starego Testamentu góra Synaj i góra św. Katarzyny były miejscami ważnych wydarzeń. W tutejszych jaskiniach ukrywał się Eliasz – jeden z proroków Starego Testamentu uciekający przed gniewem Jezabel, którą krytykował za oddawanie czci pogańskim bożkom.

Pierwsze domy pustelników zaczęły powstawać już w III wieku n.e. Przybywali tu głównie pustelnicy, którzy poprzez oddawanie się pokucie i ascezie chcieli zbliżyć się do Boga. Z kolei w IV wieku św. Helena – matka cesarza Konstantyna, pierwszego chrześcijańskiego cesarza, nakazała wybudować w okolicach góry Synaj pierwszy kościół. Świątynia służyła pustelnikom do uczestnictwa w Mszy św., choć na ogół, oprócz modlitw odbywających się wspólnie, wciąż prowadzili oni pustelniczy tryb życia.

Od VI wieku życie pustelników zaczyna przybierać bardziej wspólnotowy charakter, czego wyrazem było ufundowanie przez cesarza Justyniana Wielkiego kościoła Przemienienia Pańskiego i samego klasztoru św. Katarzyny. Budowle te powstały u podnóża góry, na wysokości 1570 metrów n.p.m. Dla bezpieczeństwa klasztor i kościół został otoczony długimi i grubymi murami. Ciekawą formą zapewnienia mnichom bezpieczeństwa był brak bramy wjazdowej na teren klasztoru. Goście i sami mnisi dostawali się do klasztoru, wchodząc po drabinie na wysokość około 10 metrów, gdzie znajdowały się specjalne otwory wejściowe lub wchodząc do kosza, który był następnie wciągany do góry.

Mahomet w chrześcijańskim klasztorze

Od VI do VII wieku życie mnichów przebiegało według monotonnego rytmu zakonnego. W VII wieku natomiast, wraz z powstaniem islamu, klasztor znalazł się w centrum doniosłych wydarzeń. Mahomet wygnany z Mekki to właśnie na terenie klasztoru św. Katarzyny znalazł schronienie i opiekę. Fakt, że to chrześcijańscy mnisi pomogli Mahometowi, spowodował, że muzułmanie zawsze otaczali klasztor szacunkiem i czcią i nawet gdy islam stał się na tych terenach religią dominującą, nigdy nie pozwolili na prześladowanie mnichów i zniszczenie klasztoru.

Pamięć o tym, że w murach klasztoru gościł Mahomet, jest wśród zakonników nadal żywa. Mnisi przechowują dokument z odbitą dłonią Mahometa, który dawniej wykorzystywali do ochrony przed zakusami muzułmańskich najeźdźców. W klasztorze św. Katarzyny znajdował się również meczet. Powstał on po to, by muzułmanie mieszkający wokół klasztoru mieli swoje miejsce, gdzie mogliby się modlić zgodnie z zasadami swojej religii.

Krzew, który się nie spala.

Klasztor składa się z wielu miejsc kultu, wśród których najważniejszym jest bazylika Przemienienia Pańskiego uważana za najstarszy nieprzerwanie funkcjonujący kościół na świecie. Pielgrzymi chętnie odwiedzają też „studnię Mojżesza”, przy której Mojżesz obronił siedem córek kapłana madianickiego Jetro, pośród których była jego przyszła żona Sefora. Osobliwym miejscem jest kaplica św. Tryfona przedstawiająca nieco makabryczny widok. Widoczne są w niej ułożone osobno kości rąk, czaszki, żebra, piszczele należące do zmarłych mnichów. Ta niecodzienna kaplica funkcjonuje na prostej zasadzie: gdy umrze mnich, najstarszy grób na miejscowym cmentarzu jest odkopywany, natomiast kości, które się w nim znajdują, przenoszone są do Kaplicy św. Tryfona. W ten sposób robi się miejsce dla nowego zmarłego zakonnika.

Nieliczni goście mogą odwiedzić Kaplicę Krzewu Gorejącego, czyli miejsce, gdzie jak wierzą mnisi, Bóg oznajmił Mojżeszowi swoje imię. Pielgrzymi wchodzący do kaplicy muszą zdjąć buty, gdyż jak czytamy w Księdze Wyjścia, Bóg rzekł do Mojżesza: „Zdejmij sandały z nóg, gdyż miejsce, na którym stoisz, jest ziemią świętą” (Wj 3,5). W Kaplicy Krzewu Gorejącego rzeczywiście rośnie krzew. Mnisi, którzy się nim opiekują, są przekonani, że jest to ten sam gatunek krzewu, w którym Bóg przemawiał do Mojżesza.

Patronką klasztoru i góry, u której podnóża leży klasztor, jest Katarzyna Aleksandryjska – święta czczona w Kościele zarówno katolickim, jak i prawosławnym. Urodziła się w Aleksandrii, żyła na przełomie III i IV wieku, i przez wiele wieków była jedną z najpopularniejszych męczennic. Według przekazów pochodziła z bogatej rodziny, była bardzo piękna i inteligentna, ale jednocześnie bardzo dumna i zarozumiała. Podobno miała być córką króla Kustosa. Odrzucała propozycje małżeństwa od wszystkich młodzieńców, którzy starali się o jej rękę, aż spotkała starca – pobożnego chrześcijanina – który zainteresował ją nową religią. Poznała zasady życia chrześcijańskiego i po przyjęciu chrztu stała się gorliwą obrończynią nowej religii. Pewnego razu zaatakowała cesarza Maksencjusza, który akurat składał ofiary pogańskim bożkom, oznajmiając mu, że religia pogańska jest nieprawdziwa i cesarz powinien zaprzestać jej praktykowania.

Urażony cesarz polecił przeprowadzić dysputę teologiczną, na którą wezwał 150 filozofów, których zadaniem było udowodnienie Katarzynie, że religia pogańska jest jedynym słusznym kultem. Argumenty Katarzyny okazały się jednak skuteczniejsze i to ona wygrała debatę. W akcie zemsty cesarz nakazał ją zgładzić, uprzednio poddając ją okrutnym torturom. Katarzyna nie przelękła się, przeszła przez tortury nieugięta, czym spowodowała nawrócenie wielu osób na chrześcijaństwo, nawet żony cesarza. Po odbytych torturach została ścięta mieczem. Według legendy jej ciało porwali aniołowie i zanieśli je na szczyt góry Synaj. Grób św. Katarzyny Aleksandryjskiej w X w. znaleźli mnisi, przenieśli ciało do klasztoru i umieścili w złotej trumnie. Od tego czasu szczyt nazwany został na jej cześć, a miejsce to zaczęto łączyć z jej kultem.

Niektórzy współcześni badacze podważają jej istnienie, uznając że prawdopodobnie za podstawę legendy o Katarzynie z Aleksandrii posłużył życiorys Hypatii z Aleksandrii. Wśród najstarszych autorów, wspominających Katarzynę, byli święty Rufin i Euzebiusz z Cezarei Palestyńskiej.

Kult

Kult świętej rozwinął się zarówno w Kościele zachodnim, jak i w prawosławiu. W Polsce wystawiono ku jej czci ponad 170 budowli sakralnych; w 1571 w Braniewie Regina Protmann założyła zgromadzenie zakonne katarzynek. Kilkadziesiąt miejscowości polskich wywodzi swoją nazwę od imienia Katarzyny, postać świętej znajduje się w herbach Działdowa, Tyczyna, Nowego Targu i Dzierzgonia. Męczeństwo świętej stało się także tematem malarskim, m.in. dzieł Rafaela, Caravaggio i Hansa Memlinga.

Grafika własna. Źródła i inspiracje.