Religie Egiptu

| Dany | 26 września 2019

Od autora

Charakterystyczną cechą wyróżniającą Egipt na tle innych cywilizacji starożytnego Bliskiego Wschodu była religia. Jej motyw przewodni, wiara w życie po śmierci i kult władcy, prowadził do budowy potężnych grobowców, które do dziś dnia są jednymi z najbardziej wartościowych źródeł poznania historii, kultury i umysłowości starożytnych Egipcjan.

Poza oddawaniem czci bogom niezwykle ważnym aspektem religii egipskiej była wiara w życie pozagrobowe. Teksty Piramid z okresu Starego Państwa, pomimo swojej niespójności, dają obraz wczesnych wierzeń odnoszących się początkowo do władców. Faraon po śmierci, w zamian za wykonanie zadania jakim było utrzymanie równowagi stworzenia na Ziemi, stawał się bogiem. W okresie Średniego Państwa nastąpiło rozpowszechnienie praktyk grobowych, które cały czas ewoluowały. Wierzono, że ciało jest mieszkaniem duszy i jako słabe, i nie trwałe nie nadaje się do użytku wiecznego. Aby zapewnić spokój zmarłemu, dusza potrzebuje nowego i trwałego schronienia. Stąd praktyki utrwalania zwłok przez balsamowanie. Uważano również, że istnieje potrzeba zapewnienia zmarłym wszystkich składników dostatniego życia, dlatego też budowano im grobowce (mieszkania) i świątynie grobowe, pełniące rolę pałaców (faraonowie), wyposażone we wszystkie niezbędne sprzęty, jedzenie, a nawet służbę

Religia egipska z czasów faraonów wciąż była żywa, chociaż była na wskroś przesycona wpływami panteonu greckiego, czego przykładem może być Serapis – będącym synkretycznym połączeniem cech i atrybutów Apisa i Ozyrysa z cechami bogów greckich (Zeusa, Dionizosa i Asklepiosa). Kres cywilizacji starożytnego Egiptu (w jej klasycznym wymiarze i zabarwionym jeszcze grecką kulturą w późniejszym okresie) położył nie Rzym, ale chrześcijaństwo, które w zasadniczy sposób przeobraziło kulturę Egiptu, chociaż wpływ starożytnych kultów egipskich sięgnął i tutaj, czego przykładem jest według niektórych podobieństwo Dziewicy Maryi z Dzieciątkiem do Izydy i małego Horusa, idee Sądu Ostatecznego i stworzenie świata przez boskie słowo, liczne przykazania moralne, czy we wspominanej już warstwie ikonograficznej postać świętego Jerzego walczącego ze smokiem (Horus zabijający Setha pod postacią krokodyla), świetlna aureola nad głową chrześcijańskich świętych – dysk słoneczny nad głową bogów egipskich (Sachmet, Hator, Horus, Ra)

Nun – w mitologii egipskiej pramateria, pierwszy materialny przejaw bytu, Nun jest przede wszystkim żywiołem kosmicznym. Jest on stworzeniem morza, na którym unosi się ziemia. Prawdopodobnie Nun był najpierw personifikowany w Hermopolis jako bóstwo męskie. Niekiedy, jako jedno z bóstw Ósemki, miewał głowę żaby. Jako najstarszy z bogów, pochodzący jeszcze z czasów chaosu, nosił przydomki „stary” i „ojciec czasów”. Jako personifikacja wód kosmicznych miał za atrybut głowę byka.

Nun to uosobienie praoceanu, czyli masy wód, wypełniającej cały wszechświat. Jest on symbolem prawd istniejących przed stworzeniem świata. To z niego wynurzył się prawzgórek, co było jednocześnie początkiem świata.

Tematem Tekstów Piramid jest podróż faraona po Zaświatach – Krainie Wiecznej Szczęśliwości, jego nieustanna wędrówka i ciągła przemiana jego duszy w Świetlaną Istotę (ach), dzięki „magicznym formułom”. Ciekawą cechą hieroglifów, przedstawiających stworzenia niebezpieczne, jest ich przedstawienie bez nóg lub głów, aby nie stanowiły zagrożenia dla króla. Hieroglify uważane były za istoty żywe, a ich zadaniem było nakarmienie duszy – ka władcy. Nad całością sprawuje piecze bogini Nieba Nut. Władca, aby dostać się do „niebiańskiej strefy”, używał najróżniejszych sposobów; stawał się dymem, kadzidłem, ptakiem, wstępował po wysokich schodach lub szczeblach drabiny łączącej Ziemię z Niebem, a dostawszy się tam żywił się na wieki magiczną energią bogów.

Kosmogonia i kosmologia

Istniały trzy oficjalne kosmogonie będące w zasadzie różnymi wersjami tego samego zagadnienia, stworzenia Świata przez słońce z żywiołu symbolizującego Nil (chaos). Najstarszą i zarazem budzącą największy szacunek była ta ze świętego miasta Heliopolis, odwołująca się do dziewiątki najważniejszych bogów (tzw. Enneady). Zgodnie z nią, z nieokiełznanego żywiołu Nun wyodrębniło się słońce („samo z siebie”), byt doskonały czczony na przemian w postaci Amona i Re. Amon-Re, przedstawiany jako skarabeusz toczący kulkę gnoju symbolizującą przemianę, powołał do życia Szu i Tefnut (czyli żywioł suchy i wilgoć), a z nich zrodziły się Nut i Geb (Niebo i Ziemia). Ci ostatni mieli czwórkę (w niektórych wersjach piątkę) dzieci: Izydę, Ozyrysa, Neftydę i Seta. Wraz z ich narodzinami rozpoczął się również czas ludzi. Legenda dotycząca ostatniego pokolenia bogów, miała charakter męczeński, w postaci pasji Ozyrysa symbolizującej cierpienie człowieka. Ozyrys, pierwszy król Egiptu został zdradziecko zamordowany przez Seta, a jego ciało poćwiartowane. Izyda, uosobienie małżeńskich cnót poskładała ciało męża przy pomocy siostry Neftydy. W balsamowaniu zwłok pomógł syn z nieprawego łoża Ozyrysa i Neftydy, Anubis, a w jakiś czas po tym Izyda wydała na świat pogrobowca Horusa. Ten ostatni stoczył z Setem zwycięską walkę o tron Egiptu, który Set zdążył sobie przywłaszczyć, a Ozyrys, w wyniku werdyktu boskiego sądu, został panem świata zmarłych

Druga, rywalizująca z helipolitańską kosmogonia, powstała w stolicy XV nomu górnoegipskiego Hermopolis. W niej na odwrót, Słońce było ostatnim w cyklu stworzenia, wyklutym z jaja, którym opiekowały się pary bogów, symbolizujące podstawowe żywioły. Trzecia z nich najbardziej zwarta teologicznie, to kosmogonia memficka znana z granitowej płyty ze świątyni Ptaha z Memfis (VII wieku p.n.e.). Przechowywana obecnie w British Museum posiada zapis informujący, że jest kopią znacznie starszego papirusu. Kosmogonia memficka łączyła obydwa wcześniejsze wątki, przekaz jest jednak znacznie bardziej abstrakcyjny, odnoszący się do myśli i powołującego ją do życia słowa. Rządy bogów na Ziemi uwzględniają również Kanon Turyński i Aegypiaca Manethona, w postaci tzw. Złotego Wieku łączącego się z okresem historycznym.

Ra (Re) – bóg Słońca, stwórca świata i pan ładu we Wszechświecie. Czczony w starożytnym Egipcie, przedstawiany z dyskiem słonecznym i z głową sokoła. Uważany był przez Egipcjan za najważniejszego z bogów i władcę ludzi. Jego symbolem był obelisk. Starożytni Egipcjanie wierzyli, że sam się stworzył z Praoceanu Nun. Jego dzieci to: Horus zw. Starszym Anubis, Maat, Bastet (albo żona czy siostra), Hathor, Sachmet, Thot, Szu, Tefnut. Prawnukami Re byli Izyda Horus. Imię Ra występuje w wielu imionach egipskich, np. Ramzes oznacza zrodził go Ra. Wierzono, że Re ma aż 72 odmienne postaci (np. Chepri).